فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی
- فروردین 29, 1400
فهرست مطالب
مالیات از جمله مهم ترین منابع درآمدی دولت ها به حساب می آید که اشخاص حقیقی و حقوقی به دلیل استفاده از امکانات اجتماعی ملزم به پرداخت مالیات هستند. در واقع مالیات به عنوان منبع درآمدی دولت، علاوه بر تأمین بودجه مورد نیاز برای اجرای تعهدات دولت، به عنوان یک عامل برقراری عدالت اجتماعی نیز معرفی شده است. فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی سبب کاهش درآمد دولت می شود. البته مواردی هم هستند که در دسته هزینه های قابل قبول مالیاتی قرار می گیرند.
اما همواره وجود دارند اشخاصی که به دنبال راهی بای عدم پرداخت مالیات و یا کمتر کردن نرخ مالیات تعیین شده هستند، و درنتیجه در اینجا فرار مالیاتی مطرح می‌شود. در ادامه این مقاله از پارمیس با تعریف فرار مالیاتی و قوانین مرتبط به آن آشنا می‌شویم.
فرار مالیاتی به چه معنا است؟
همان طور که می‌دانید مالیات به عنوان یک هزینه اجتماعی از اصلی‌ترین منابع درآمدی دولت ها است که بر حسب میزان فعالیت و مطابق با گزارش‌های مالی که هر شرکت خود در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار می دهد، مبلغی به عنوان مالیات برای آن شرکت تعیین می شود. حال ممکن است یک شرکت برای عدم پرداخت مالیات تعیین شده و کمتر کردن مبلغ آن، به صورت قانونی یا غیرقانونی اقداماتی انجام دهد که به این اقدامات در اصطلاح فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی می‌گویند.
مطالعه بیشتر: پایانه فروشگاهی چیست؟
تمایز فرار مالیاتی و اجتناب مالیاتی
در بحث عدم پرداخت مالیات، دو اصطلاح فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی مطرح می‌شود که در تعریف این دو با یکدیگر متمایز هستند. در این بخش با معنای دو اصطلاح و تفاوت بین آنها آشنا می‌شویم. وجه اصلی تمایز بین فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی به قانونی یا غیرقانونی بودن رفتار مودیان مالیاتی مربوط می شود. همان طور که در بالا توضیح دادیم، فرار مالیاتی نوعی تخلف از قانون است ؛ زمانیکه مؤدی مالیاتی گزارش‌های مالی درست برای بیان شفاف درآمدهای خود که از فعالیت های اقتصادی و سرمایه گذاری ها حاصل می‌شود را ارائه نمی‌دهد، اتفاق می‌افتد.
باید بخوانید: نرم افزار حقوق و دستمزد
در مقابل در بحث اجتناب از پرداخت مالیات که از شکاف های قانونی در قانون های مالیات حاصل می شود، فرد نگرانی برای افشا شدن عمل خود ندارد. در واقع در اجتناب از پرداخت مالیات، مؤدی به دنبال راه هایی برای کاهش قابلیت پرداخت مالیات است. به عنوان مثال از آنجا که درآمد سرمایه در مقایسه با درآمد نیروی کار، نرخ پایین تری در تعیین مالیات دارد، فرد سعی می کند درآمد نیروی کار خود را در قالب درآمد سرمایه ثبت و نمایش دهد. به همین دلیل است که فرد نگران افشا شدن نیست، زیرا اطلاعات مالی خود را به طور کامل ولی به صورت غیرواقع ثبت می کند.
برای روشن شدن تمایز بین فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی یک مثال ساده را توضیح می دهیم. فرض بر این است که برای فروش دوچرخه مالیات بر ارزش افزوده تعیین شده است. از آنجا که اجتناب از پرداخت مالیات به نوعی سوء استفاده از قوانین مالیاتی است، فروشنده با هدف پرداخت کمتر مالیات به دولت، تصمیم می‌گیرد تعداد کمتری دوچرخه فروخته و دیگر کالاها که مالیات به آنها تعلق نمی گیرد را به فروش برساند. این رفتارِ فروشنده را اجتناب از پرداخت مالیات می‌نامند.
در مقابل اگر فروشنده سعی کند برای کاهش نرخ مالیاتی که باید به دولت بپردازد، در صورت های مالی خود تعداد دوچرخه فروش رفته را کمتر از تعداد واقعی گزارش کند، رفتار وی مربوط به فرار مالیاتی خواهد بود. در نتیجه فرار مالیاتی غیرقانونی و مبادرت عمدی به اعمال خلاف قانون همچون گزارش‌های غیرواقعی درآمد و فروش، کسورات و تنطیم اظهارنامه‌ها است.
زمینه ها یا دلایل پیدایش فرار مالیاتی
فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی مانند هر پدیده دیگری دلایل متعددی دارد که در زیر مهم‌ترین دلایل گزارش شده برای آن را لیست کرده‌ایم:
- ضعیف بودن فرهنگ مالیاتی در جامعه : طرز تلقی، بینش و برداشت افراد، ارزش های اجتماعی و قوانین جاری و نیز سطح تحصیلات و آگاهی افراد یک جامعه از موضوعی مشخص را فرهنگ مرتبط با آن موضوع می نامند. در مورد مالیات نیز به دلیل عدم اطلاع رسانی کامل و ایجاد فرهنگ قوی بر ضرورت پرداخت آن به دولت از مهم ترین دلایل فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی به حساب می آید.
- عدم استقبال از تسلیم اظهارنامه مالیاتی : برای تعیین نرخ مالیاتِ هر واحد تجاری، ارائه اظهارنامه مالیاتی توسط صاحبان مشاغل امری ضروری است. حال هر دلیلی همچون به روز نبودن ثبت داده های مالی مؤدی و عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی، می تواند عاملی موثر در فرار مالیاتی شناخته شود. همچنین نحوه برخورد ماموران مالیاتی و عدم تسلط آنها به قوانین مالیاتی برای توجیه کردن مودیان به پرداخت مالیات می تواند در بروز رفتار فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی نقش داشته باشد.
- وجود معافیت های متنوع مالیاتی : گاهی دولت در اتخاذ سیاست های حمایتی مالیاتی با در نظر گرفتن قوانین مختلف و معافیت ها، راه را برای فرار مالیاتی باز می کند.
- عدم شناخت مؤدیان و مستند نبودن میزان درآمد آنها
- تأخیر در وصول مالیات تعیین شده ی مؤدیان
- تشخیص علی الراس و وجود ضعف در اجرای آن
- عدم مبادله اطلاعات کامل و نبود سیستم نظارتی و پیگیری مناسب برای اخذ مالیات
مصادیق جرایم مالیاتی
با توجه به اهمیت مالیات و پرداخت آن به دولت و در نتیجه تأمین منابع مالی مورد نیاز دولت در اجرایی کردن برنامه ها و تعهدات اجتماعی خود، عدم پرداخت مالیات توسط مودی تاثیرات منفی قابل توجهی در سطح جامعه دارد. به همین دلیل فرار مالیاتی نوعی جرم مالیاتی معرفی شده که روش های مختلفی برای عدم پرداخت مالیات تحت عنوان فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی وجود دارد. در ادامه مهم ترین مصادیق فرار مالیاتی را بررسی می‌کنیم:
- تنظیم اسناد و مدارک و دفاتر مالی خلاف واقع و استناد به آنها
برای حسابداری هر کسب و کار و تحلیل رویدادهای مالی آن به اسناد و مدارک دقیقی نیاز است. به همین دلیل می بایست تمام تراکنش های مالی یک واحد اقتصادی در دفاتر رسمی حسابداری همچون دفتر روزنامه و دفتر کل و نیز دفتر غیر رسمی معین ثبت شوند. از آنجا که محاسبه نرخ مالیات برای هر شرکت با توجه به داده ها و گزارش های مالی آن، انجام می گیرد؛ ثبت داده‌ها و تراکنش های مالی غیرواقع می تواند به عنوان یکی از جرایم مالیاتی در نظر گرفته شود. البته صرف ثبت اشتباه داده ها در دفاتر حسابداری جرم محسوب نمی شود، بلکه در صورتی که مودی با علم و آگاهی به اسناد و مدارک غیر واقعی در ارائه گزارش‌های مالی به سازمان مالیات به آنها استناد نماید، جرم مالیاتی صورت گرفته است.
بیشتر بخوانید: نرم افزار تولید و بهای تمام شده
- اختفای فعالیت اقتصادی و کتمان درآمد حاصل از آن
فعالیتهای اقتصادی در سه دسته کلی کشاورزی، صنعت و خدمات دسته بندی می شوند که برخی از این مشاغل را می توان بدون دریافت مجوز رسمی آغاز کرده و به سطح درآمد داشتن رسانید. اغلب افراد با هدف فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی اقدامات مرتبط به ثبت شرکت را انجام نداده و به صورت غیررسمی به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
- ممانعت از دسترسی ماموران مالیاتی به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی شرکت
لازمه مدیریت اثربخش و قابل اطمینان در یک سیستم، نظارت و بازرسی فراهم آورنده اطلاعات مد نظر است. در صورتی که مودیان مالیاتی همکاری لازم با ماموران مالیاتی در زمینه در اختیار گذاشتن اطلاعات مالی مورد نیاز برای بررسی وضعیت اقتصادی و تعیین نرخ مالیات واحد اقتصادی مد نظر را نداشته باشند، نمی توان به عدالت اجتماعی در سطح جامعه دست یافت. به همین منظور این مورد نیز به عنوان یکی از جرایم فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی در نظر گرفته می شود.
- عدم ارسال اطلاعات و گزارش های مالی همچون ترازنامه و صورت سود و زیان به سازمان امور مالیات
ازجمله بخش‌های مهم در فرایند تعیین و پرداخت مالیات، ارائه گزارش‌های مالی مودی به سازمان مالیات برای بررسی و تعیین نرخ مالیات است. در صورتی‌که به هر دلیلی صاحبان مشاغل با ماموران مالیاتی در زمینه ارائه اطلاعات مورد نیاز همکاری نمایند، این عدم همکاری در دسته جرایم مالیاتی قرار می گیرد.
- عدم همکاری با سازمان مالیات در زمینه محاسبه و کسر مالیات مؤدیان دیگر و پرداخت آن به سازمان مالیات
بر حسب قوانین مرتبط به مالیات، تکالیفی مرتبط به پرداخت مالیات بر عهده مؤدیان گذاشته شده است. در این قوانین مؤدی علاوه بر اینکه باید مالیات مربوط به خود را پرداخت کند، موظف است مالیات مؤدیان دیگر را نیز محاسبه و پس از کسر از درآمد آنها، آن را به سازمان مالیات پرداخت نماید. به عنوان مثال مسئولیت محاسبه و پرداخت مالیات بر درآمد کارکنان بر عهده کارفرما است. این عدم همکاری کارفرما در پرداخت مالیات بر درآمد کارکنان ازجمله جرایم مالیاتی در نظر گرفته می‌شود.
- تنظیم معاملات و قراردادها با نام دیگران
گاهی افراد برای گمراه کردن مراجع قانونی، قراردادها و معاملات مالیاتی خود را با نام دیگران ثبت می کنند که این عمل خلاف قانون بوده و البته گفتنی است امروز یکی از رایج ترین جرایم مالیاتی به حساب می‌آید.
- عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی در سه سال متوالی
مؤدیان مالیاتی موظف هستند هر سال در زمان مقرر، اظهارنامه مالیاتی خود را به سازمان مالیات تسلیم نمایند. با توجه به اهمیت اظهارنامه مالیاتی در تعیین نرخ مالیاتی هر واحد اقتصادی بر حسب سطح درآمد آن، عدم تسلیم آن تا سه سال متوالی به عنوان جرم فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی در نظر گرفته شده است.
- استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر
طبق قانون اشخاص حقیقی و حقوقی برای شروع فعالیت های تجاری و صادرات واردات کالا، ملزم به دریافت کد اقتصادی و کارت بازرگانی هستند. برخی افراد با هدف فرار مالیاتی، کارت بازرگانی را به نام دیگران و یا کارکنان خود دریافت می‌کنند.
قوانین و جریمه های مرتبط به فرار مالیاتی
همان طور که برای هر تخلفی قانون و مجازاتی در نظر گرفته می شود، برای فرار مالیاتی نیز در قانون مالیات های مستقیم جریمه‌هایی در نظر گرفته شده است که لازم است با این قوانین آشنا باشید.
ماده 199 – هر شخص حقیقی یا حقوقی که به موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مؤدیان دیگر است درصورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسؤولیت تضامنی که با مؤدی در پرداخت مالیات خواهد داشت، مشمول جریمه ای معادل 10% مالیات پرداخت نشده در موعد مقرر و 2.5% مالیات به ازای هر ماه نسبت به مدت تأخیر از سررسیدِ پرداخت خواهد بود. چنانچه مالیات توسط دریافت کننده وجوه پرداخت شود در این صورت جریمه 2.5% موضوع این ماده تا تاریخ پرداخت مالیات توسط مؤدی مزبور از مکلفین به کسر و ایصال مالیات، مطالبه و وصول خواهد شد.
ماده 200 – در هر مورد كه به موجب مقررات اين قانون تكليف يا وظيفه اي براي دفاتر اسناد رسمي مقـرر گرديـده است در صورت تخلف علاوه بر مسئوليت تضامني سردفتر با مؤدي در پرداخت ماليـات يـا ماليـات هـاي متعلـق مربـوط، مشمول جريم هاي معادل 20% آن نيـز خواهـد بـود و در مـورد تكـرار بـه مجازات حبس تعزیری درجه شش نيز با رعايت مقررات مربوط محكوم خواهد شد.
ماده 201 – هرگاه مؤدي به قصد فرار از ماليات از روي علم و عمد به ترازنامه و حساب سود و زيان يا به دفاتر و اسناد و مداركي كه براي تشخيص ماليات ملاك عمل مي باشد و برخلاف حقيقت تهيه و تنظيم شده است، استناد نمايد يا براي سه سال متوالي از تسليم اظهارنامه مالياتي و ترازنامه و حساب سود و زيان خودداري كند علاوه بر جريمه ها و مجازات هاي مقرر در اين قانون از كليه معافيت ها و بخشودگي هاي قانوني در مدت مذكور محروم خواهدشد.
ماده 202 – وزارت امور اقتصادي و دارايي يا سازمان امور مالياتي كشور مي تواند از خروج بدهكاران مالياتي كه ميزان بدهي قطعي آنها از برای اشخاص حقوقی تولیدی دارای پروانه بهره برداری از مراجع قانونی ذی ربط از 20% سرمایه ثبت شده و یا مبلغ پنج میلیارد ریال، سایر اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی تولیدی از 10% سرمایه ثبت شده و یا دو میلیارد ریال و سایر اشخاص حقیقی از یکصد میلیون ریال بيشتر است از كشور جلوگيري نمايد.
حکم این ماده در مورد اشخاص عازم سفر واجب با درخواست و تأیید مراجع ذی ربط اعزام کننده مبنی بر میسور نبودن پرداخت بدهی مالیاتی مربوط، با اخذ تضمین لازم جاری نمی باشد.
مجازات فرار مالیاتی
آنچه به عنوان مجازات فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی برای افراد در نظر گرفته شده است، متفاوت با مجازات اشخاص حقوقی و شرکت‌ها است که در زیر به مجازات این جرم اشاره شده است. مجازات اشخاص حقیقی:
- 6 الی 24 ماه حبس
- جریمه نقدی 2 الی 8 میلیون تومان
- انتشار حکم محکومیت قطعی در رسانه ها
- محرومیت از حقوق اجتماعی بین 6 ماه الی 5 سال
حتما مطالعه کنید: نرم افزار فروشگاهی
مجازات اشخاص حقوقی:
- ممنوعیت برای صدور برخی اسناد تجاری
- 6 الی 24 ماه ممنوعیت از چند فعالیت شغلی
سوالات متداول فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی
- فرار مالیاتی چیست؟
فرار مالیاتی بهمعنای کتمان درآمد، پنهان نمودن فعالیتهای اقتصادی بهمنظور عدم پرداخت مالیات و اقدام در جهت مصادیق جرمهای مالیاتی ماده 274 ق.م.م که سبب فرار مالیاتی شود.
- جرمهای مالیاتی شامل چه مواردی میشوند؟
تنظیم دفاتر، اسناد و مدارک خلاف واقع و استناد به آن، پنهان کردن فعالیت اقتصادی و درآمد، استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر برای پنهانکاری، تنظیم معاملات و قراردادهای کاری بنام اشخاص دیگر به دروغ، خودداری از انجام تکالیف قانونی در خصوص تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیاتی حاوی اطلاعات درآمدی و هزینهای در سه سال متوالی، عدم انجام تکالیف قانونی مربوط به مالیاتهای مستقیم و مالیات بر ارزش افزوده در رابطه با وصول یا کسر مالیات مودیان دیگر و غیره.
- جرم فرار مالیاتی در ایران چیست؟
مجازات فرار مالیاتی و اجتناب از پرداخت مالیاتی برای اشخاص حقیقی؛ 6 الی 12 ماه حبس، جریمه نقدی، انتشار حکم محکومیت در رسانهها و محرومیت از حقوق اجتماعی است. این مجازات برای اشخاص حقوقی؛ ممنوعیت صدور برخی از اسناد تجاری و ممنوعیت از چند فعالیت شغلی است.
