آنچه باید از تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیاتی بدانیم

همزمان با گرم شدن هوا، تب و تاب مالیات و ارائه گزارش های مرتبط به سازمان مالیاتی بین صاحبان کسب وکارها و حسابداران شرکت ها گرم می شود. از آنجا که مالیات یک وظیفه عمومی و اجتماعی است که هر شخص حقیقی و حقوقی به دلیل استفاده از امکانات یک کشور موظف به پرداخت آن به دولت و در نتیجه تأمین منابع مالی لازم برای ارائه خدمات بهتر به افراد است، به منظور حفظ عدالت اجتماعی، قوانینی در تعیین نرخ مالیات در نظر گرفته شده است. از جمله این قوانین ارائه گزارش های مالی شرکت ها به سازمان امور مالیاتی است که تحت عنوان اظهارنامه مالیاتی و خوداظهاری انجام می شود. بر اساس قانون شرکت ها موظف به ارائه گزارش های مالیاتی تا پایان تابستان هستند تا بر اساس سود حاصل از فعالیت های اقتصادی نرخ مالیات تعلق گرفته به آنها محاسبه شود. در ادامه قصد داریم بیشتر با اظهارنامه مالیاتی و نحوه ارائه آن آشنا شویم.

مالیات و انواع آن در ایران

مالیات به عنوان منبع تأمین هزینه های عمومی و حفظ منافع اقتصادی، اجتماعی یا سیاسی یک کشور معرفی شده است که تمام افراد ساکن در آن کشور بسته به میزان قدرت و توانایی خود موظف به پرداخت آن هستند. در ایران نیز مالیات به دو دسته کلی مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم تقسیم می شود که برای محاسبه نرخ مالیات برای هر فرد حقیقی و حقوقی به ارائه گزارشی از میزان درآمد و دارایی های فرد نیاز است. در مقاله "انواع مالیات در ایران | مالیات های مستقیم و غیرمستقیم" به طور کامل در این زمینه صحبت شده است که می توانید برای اطلاعات بیشتر به این مقاله مراجعه کنید. در این بخش برای آشنایی ذهنی با انواع مالیات آنها را لیست کرده ایم.

البته محاسبه مالیات به دو روش علی الرأس و خوداظهاری انجام می شود. در روش علی الرأس سازمان مالیاتی خود کارشناسانی را برای بررسی و محاسبه مالیات اشخاص حقیقی و حقوقی تعیین می کند که با بررسی دفاتر و اسناد حسابداری توسط کارشناسان میزان مالیات تعیین می شود. اما در روش خوداظهاری اشخاص موظف هستند خود گزارش سود و زیان یک سال مالیاتی را به سازمان مالیاتی ارائه دهند تا پس از بررسی این گزارش میزان مالیات تعیین و برای پرداخت آن اقدامات لازم را انجام دهند. بنابراین اظهارنامه مالیاتی را نوعی کارنامه مالی می دانند که شرکت های تجاری و کسبه موظف به تکمیل و ارائه آن به سازمان مالیاتی در هر سال مالیاتی با توجه به اطلاعات مالی ثبت شده در نرم افزار حسابداری هستند.

سال مالیاتی

در حسابداری برای بررسی و محاسبه سود و زیان حاصل از فعالیت های یک شرکت، بازه زمانی مشخصی را با عنوان دوره مالی در نظر می گیرند. بر همین اساس به هنگام محاسبه مالیات حاصل از سود فعالیت شرکت ها، سال مالیاتی برای ارائه گزارش های لازم تعریف شده است. طبق ماده 155 قانون مالیات های مستقیم، یک سال شمسی که از اول فروردین ماه شروع و تا آخر اسفندماه همان سال ادامه دارد، به عنوان سال مالیاتی تعریف شده است. بنابراین گزارش های مالیاتی ارائه شده به سازمان امور مالیات باید مبتنی بر سال مالیاتی باشد.

اما لازم به ذکر است برخی شرکت ها متناسب با نوع فعالیتی که دارند، آغاز و پایان سال مالی متفاوتی با سال مالیاتی دارند. بدین جهت در محاسبه مالیات چنین شرکت هایی، درآمد سال مالی آنها به جای سال مالیاتی مبنای تشخیص مالیات قرار می گیرد. در نتیجه موعد تسلیم گزارش های مالی لازم برای محاسبه مالیات یعنی ترازنامه، اظهارنامه و صورت سود و زیان و نیز زمان پرداخت مالیات حاصل، چهار ماه شمسی بعد از سال مالی تعیین شده است. 

اظهارنامه مالیاتی چیست؟

اظهارنامه همان ابراز رسمی فرد به مسائلی که است که قانون به آن اشاره داشته و این ابراز را به صورت مستند به مخاطب مد نظر ارائه می دهد.

بنابراین، اظهارنامه مالیاتی دفترچه ای است که به عنوان کارنامه عملکرد مالی اشخاصِ حقیقی و حقوقی مشمولِ مالیات شامل تمام رویدادهای مالی آنها به ترتیب تاریخ و با استناد به مدارک قانونی می شود.

این نوع اظهارنامه فرمی مطابق با معیارهای سازمان امور مالیاتی است که در آن به میزان درآمد، هزینه ها و معافیت های مالیاتی مؤدی اشاره می شود.

در خوداظهاری اشخاص حقیقی و حقوقی موظف به ارائه گزارش های مالی خود به سازمان دارایی هستند که البته تاریخ مشخصی برای تسلیم گزارشات مالی در نظر گرفته شده است. اگر مؤدیان تا تاریخ مشخص شده اظهارنامه مالیاتی خود را ارائه ندهند، مشمول پرداخت جریمه در کنار پرداخت مالیات می شوند.

همچنین همان طور که در بالا نیز بیان کردیم، در صورت عدم خوداظهاری مؤدی، سازمان خود کارشناسانی را برای تعیین درآمد مؤدی تعیین و بر اساس آن مالیات را محاسبه می کنند که این روش مالیات علی الرأس نامیده شده است.

اشخاص موکلف به ارائه اظهارنامه مالیاتی

بین اشخاص حقیقی و حقوقی گروه هایی که موظف به ارائه اظهارنامه و در نتیجه پرداخت مالیات هستند به صورت مشخص شده اند:

• اشخاص حقیقی مشغول به فعالیت در ایران که از پرداخت مالیات معاف نشده اند
• اشخاص حقوقی فعال در ایران که در گروه های معاف از مالیات قرار نمی گیرند
• کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی که در دیگر کشورها مشغول فعالیت هستند
• اشخاص حقیقی و حقوقی که مقیم کشورهای دیگر هستند ولی درآمد آنها از ایران است
• کلیه اتباع غیرایرانی که مقیم ایران بوده و منبع درآمد آنها در ایران است

در قانون مالیات برخی گروه ها از ارائه اظهارنامه الکترونیکی مالیاتی معاف هستند که در زیر لیست شده اند:

• کلیه موسسات و وزارتخانه ها
• تمام سازمان ها و نهادهایی که از بودجه دولتی برای انجام فعالیت های خود استفاده می کنند
• شهرداری ها و سازمانها زیرمجموعه آنها در تمام استان ها
• عشایر، کارگران، صیادان و شرکت های تعاونی دانش آموزی و دانشجویی

تنظیم و ارائه اظهارنامه مالیاتی

اظهارنامه مالیاتی فرم چاپی مخصوصی است که وزارت اقتصادی و دارایی آن را در اختیار مؤدیان قرار می دهد. تا سال 1391 اظهارنامه به صورت کاغذی تهیه و ارائه می شد که فرم ان از مراجع مربوطه خریداری شده و پس از تکمیل توسط مؤدی برای سازمان مالیات ارسال می شد. اما از این تاریخ به بعد به منظور تسهیل در امر ارسال و تسریع فرآیندهای ثبت و ارسال اظهارنامه، اظهارنامه الکترونیکی جایگزین آن شد. بنابراین مؤدیان از طریق مراجعه به سایت www.tax.gov.ir می توانند اظهارنامه مالیاتی خود را به صورت الکترونیکی تکمیل و ارسال نمایند. گفتنی است برای ورود به بخش اظهارنامه مالیاتی نیاز به داشتن کد اقتصادی 16 رقمی است. این کد اقتصادی از طریق پیش ثبت نام در سامانه و وارد کردن اطلاعات لازم به شماره همراه ثبت شده توسط مؤدی ارسال می شود.

پس از دریافت کد اقتصادی، مؤدی می تواند وارد بخش اظهارنامه مالیاتی شده و با انتخاب نوع اظهارنامه اطلاعات خواسته شده در هر مرحله را به دقت ثبت نماید. زیرا در صورت هر گونه مغایرت در ورود اطلاعات، به دلیل وجود خطا امکان رفتن به مرحله بعد و ثبت اظهارنامه وجود نخواهد داشت.

امکان اصلاح اظهارنامه ارسالی

در قانون مالیات تاریخ مشخصی برای ارسال اظهارنامه مالیاتی تعیین شده است که پس از این تاریخ امکان ارسال اظهارنامه وجود نداشته و مؤدی مالیاتی تحت عنوان تخلف از قانون جریمه خواهد شد. البته در این شرایط کارشناسان سازمان مالیاتی خود برای تشخیص میزان درآمد مؤدی و محاسبه مالیات آن اقدام می کنند. آخرین فرصت ارسال اظهارنامه مالیاتی برای مؤدیان حقیقی و حقوقی چهار ماه شمسی پس از اتمام سال مالیاتی یعنی آخر تیر ماه است. اولین اظهارنامه ارسال شده در مهلت تعیین شده به عنوان اظهارنامه اصلی مد نظر قرار می گیرد. اما در صورت وجود هر گونه اشتباه محاسباتی در این اظهارنامه امکان اصلاح آن از طریق ارسال اظهارنامه جدید وجود دارد. تا یک ماه پس از ارسال اظهارنامه اولیه امکان اصلاح آن از طریق ارسال اظهارنامه جایگزین وجود دارد ولی باید تأکید کنیم که تاریخ تسلیم اظهارنامه مالیاتی اولیه مد نظر سازمان مالیاتی قرار می گیرد.

نکته : لازم به یادآوری است که اشخاص حقیقی و حقوقی که از پرداخت مالیات معاف هستند، ملزم به ارائه اظهارنامه مالیاتی هستند و در غیر اینصورت از معافیت برخوردار نخواهند شد.

در صورتی که سازمانی فعالیت مالی نداشته باشد، می بایست اظهارنامه الکترونیکی خود را به صورت سفید ارسال نماید.

دفاتر قانونی در تسلیم اظهارنامه مالیاتی

در حسابداری تمام فرآیندها و فعالیت های مالی در دفاتر قانونی حسابداری ثبت و نگهداری می شوند. همان طور که می دانید دفاتر کل، دفتر روزنامه و دفتر معین از مهم ترین دفاتر قانونی حسابداری هستند که باید مؤدیان مالیاتی کار با آنها را بدانند زیرا مالیات مشمولان به واسطه بررسی این دفاتر محاسبه و تعیین می شود.

به یاد داشته باشید که دفاتر قانونی باید قبل از استفاده و ثبت فعالیت های مالی پلمب شوند. بدین معنا که توسط مأمور اداره ثبت ممهور شده و تعداد صفحات آن پس از شمارش در ابتدا و انتهای دفتر ثبت شود. همچنین این دفاتر باید قیطان کشی شده و ابتدا و انتهای آنها نیز امضا شود.

برای آشنایی بیشتر با می توانید به مقاله "دفاتر قانونی در حسابداری" مراجعه نمایید.