ماهیت حساب ها در حسابداری

فردی که به عنوان حسابدار مشغول به کار می شود، مسئولیت و وظایف سنگینی را برعهده می گیرد که برای انجام این وظایف به آگاهی از یک سری مفاهیم و دانش پایه نیاز دارد تا با استفاده از آنها کار ثبت سندهای مالی شرکت را مطابق اصول و استانداردهای حسابداری انجام دهد.

حسابدار موفق باید از قدرت تجزیه و تحلیل بالایی برخوردار باشد و به واسطه تسلط کامل بر اصول حسابداری و ثبت دقیق سندها، اختلاف حسابی در سندها پیدا نشود. امروزه نرم افزارهای حسابداری مختلفی در بازار وجود دارد که به کمک حسابدار آمده اند و کار ثبت داده های مالی شرکت را با سرعت و دقتی بیشتر انجام می دهند.

ماهیت حساب مهم ترین مفهومی است که باید در ثبت سندهای حسابداری در نظر گرفت و با توجه به ماهیت حساب ها، آنها را در بخش درست ثبت نمود. ازجمله اصطلاحات پرکاربرد در حسابداری، بدهکار و بستانکار است که درک درست آن از بروز بسیاری مشکلات در ثبت اسناد جلوگیری می کند.

در حسابداری با هدف ثبت اسناد و تغییرات در حساب ها از کلمات بدهکار و بستانکار استفاده می شود که برای نمایش افزایش و کاهش در حساب ها اصطلاحات استفاده می شوند.

 

 

معادله حسابداری و ماهیت حساب ها

ماهیت حساب ها با توجه به معادله اساسی حسابداری تعیین می شود. معادله حسابداری شامل دارایی ها در سمت راست و بدهی ها و سرمایه در سمت چپ است؛ درنتیجه هر حساب با توجه به نوع خود در سمت چپ یا راست معادله قرار می گیرد.

دارایی=سرمایه+بدهی

در معادله حسابداری سه اصطلاح دارایی، بدهی و سرمایه وجود دارد که برای تعیین ماهیت حساب ها می بایست با مفهوم این سه اصطلاح آشنا باشید تا بتوانید حساب ها را به درستی در جای خود قرار دهید.

دارایی: منابع اقتصادی متعلق به یک واحد اقتصادی که انتظار می رود در آینده برای آن منفعتی ایجاد نماید و یا به زبان ساده تر کلیه اموالی که قابل تبدیل به وجه نقد هستند

بدهی : حقوق مالی اشخاص به جز مالک از دارایی های واحد تجاری  و یا تعهدی که به واسطه دریافت کالا و خدمات برای واحد اقتصادی ایجاد می شود

سرمایه : حق یا ادعای مالکین نسبت به دارایی واحد اقتصادی

 

حساب بدهکار و حساب بستانکار چیست؟

با توجه به معادله حسابداری، حساب هایی که در سمت راست معادله قرار می گیرند، دارای ماهیت بدهکار و درمقابل حساب هایی که در سمت چپ معادله قرار می گیرند دارای ماهیت بستانکار هستند.

موجودی نقد و بانک، موجودی کالا، دارایی های ثابت شرکت، هزینه ها و بهای تمام شده محصولات و نیز حساب های دریافتنی نمونه هایی از حساب با ماهیت بدهکار هستند.

حساب های پرداختنی، درآمد و فروش، سرمایه و تسهیلات نیز در گروه حساب با ماهیت بستانکار قرار می گیرند.

در حسابداری یک حساب چه از نوع بدهکار باشد و چه از نوع بستانکار می تواند به صورت افزایشی یا کاهشی تغییر کند. در ثبت تغییرات حسابها در اسناد یک قاعده کلی به قرار زیر تعریف شده است:

درصورت افزایش در حساب ها با ماهیت بستانکار باید حساب را در ستون بستانکار ثبت نمود؛ در مقابل در صورت کاهش در حساب بستانکار باید سند آن را در ستون بدهکار ثبت کرد.

همانند حساب بستانکار، می بایست افزایش در حساب های دارای ماهیت بدهکار را در ستون بدهکار و کاهش در این حساب ها را در ستون بستانکار قرار داد.

در کنار حساب با ماهیت بدهکار و بستانکار ، حساب های با ماهیت دوگانه(بدهکار/بستانکار) و حساب های بدون ماهیت نیز تعریف شده اند.

حساب هایی را که می توان در سمت چپ معادله یا سمت راست معادله حسابداری قرار داد، حساب های دوگانه می نامند. این حساب ها مانند حساب های شرکا در پایان سال می توانند هم ماهیت بدهکار و هم ماهیت بستانکار داشته باشند.

حساب هایی نیز وجود دارند که تغییر در آن ها هیچ تاثیری بر رویدادهای مالی شرکت نداشته و درنتیجه در گزارشات مالی ثبت نمی شوند؛ این حساب ها را حساب های خنثی می نامند.

در تکمیل بحث ماهیت حساب ها لازم است بدانید که ماهیت برخی از حساب ها را از طریق تاثیری که بر افزایش یا کاهش دارایی و سرمایه شرکت دارند، تعیین می کنند. به عنوان نمونه حساب های درآمدی و هزینه استهلاک از این نوع حساب ها هستند.

 

تعریف حساب های موقت و حساب های دائم در حسابداری

در حسابداری صرف نظر از ماهیت حساب ها، حساب ها را از نظر انتقال و عدم انتقال به دوره مالی بعد به دو گروه حساب های موقت و حساب های دائم تقسیم می کنند.

• حساب های موقت در حسابداری

حساب هایی که مربوط به عملیات مالی یک دوره بوده و در پایان دوره با یک حساب واسطه بسته می شود و مانده حساب این دوره به دوره بعد منتقل نمی شود را حساب های موقت یا سود و زیانی می نامند.

به عنوان نمونه از حساب های موقت می توان به حساب های مربوط به سود و زیان اشاره نمود که حساب واسطه برای بستن این حساب ها، حساب خلاصه سود و زیان است. حساب های هزینه، بهای تمام شده و درآمد و فروش که از نوع حساب های موقت هستند، در پایان دوره در حساب سود و زیان عملکرد بسته شده و برای انتقال حساب ها به سال مالی جدید به حساب سود و زیان سنواتی که از نوع حساب های دائمی است، انتقال داده می شود.

• حساب های دائمی در حسابداری

حساب هایی که متعلق به یک دوره نبوده و همان طور که از نام این حساب مشخص است، مانده حساب یک دوره به دوره مالی بعد منتقل می شود. موجودی مواد و کالا، حساب های موجودی نقد و بانک، پیش دریافت و پیش پرداخت ها از نمونه های حساب های دائمی هستند. 

• حساب های مخلوط در حسابداری

با توجه به نامی که به این حساب ها داده شده است، این حساب ها شامل حساب های موقت و دائمی هستند. در پایان دوره با استفاده از تعدیلات، آن بخش از مانده حساب که در حساب های موقت قرار می گیرد به عنوان درآمد/هزینه شناسایی شده و به صورت خلاصه سود و زیان بسته می شود و دیگر حساب ها در حساب های دائمی قرار گرفته و به ترازنامه پایان دوره منتقل می شود.

 

ماهیت خرید در حسابداری

حسابی که در آن بهای کالای خریداری شده در یک دوره مالی ثبت می شود را حساب خرید می گویند. حساب خرید دارای ماهیت بدهکار است که با ثبت بدهکار افزایش و با ثبت بستانکار کاهش می یابد.

ماهیت حساب فروش در حسابداری

درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات واحدهای تجاری را می بایست در حساب فروش ثبت نمود و این حساب معادل با قیمت فروش کالاهایی که در طول دوره چه به صورت نقد و چه به صورت نسیه فروخته می شود، بستانکار می شود. با توجه به اینکه حساب فروش، ماهیت بستانکار دارد با ثبت بستانکار افزایش و با ثبت بدهکار کاهش می یابد.

ماهیت درآمد در حسابداری

حساب درآمد حاصل از فروش کالا یا خدمات به مشتریان است که افزایش سرمایه را به همراه دارد. حساب درآمد همواره دارای ماهیت بستانکار است که با ثبت بستانکار افزایش می یابد.

ماهیت پیش پرداخت در حسابداری

در حساب های با عنوان پیش پرداخت، قبل از آنکه هزینه ای رخ دهد وجه کل مربوط به آن به طور یکجا پرداخت می شود، مبلغ مربوط به این هزینه در حساب های پیش پرداخت ثبت می شود. پس از اینکه هزینه اتفاق افتاد و مدت در نظر گرفته شده برای آن تمام شد به حساب هزینه سال منتقل می شود. درنتیجه می توان گفت حساب پیش پرداخت ماهیت بدهکار دارد.

ماهیت حساب های دریافتنی

مطالبات واحدهای تجاری از اشخاص حقیقی و حقوقی مانند فروش کالا یا خدمات به آنها و پرداخت وام را با حساب های دریافتنی نشان می دهند. با توجه به اینکه حساب های دریافتنی نوعی دارایی واحد تجاری به حساب می آید، دارای ماهیت بدهکار است.