عبدالرسول دری اصفهانی، حسابدار رسمی و از اعضای انجمن حسابداران خبره ایران، از چهره های مؤثر اقتصادی، عضو بانکی و مالی گروه مذاکره کننده هسته ای ایران و از زمره مطلعترین افراد از روند حذف تحریم های مالی و بانکی است. او در گفتوگویی با «حسابدار» به پرسشهایی درباره این مسائل پاسخ داده است.
متن کامل مصاحبه پیش روست.
چه تضمینی وجود دارد که تحریمهای رفع شده احیاناً با مواد قانونی قبلی که در متن برجام به آنها اشاره شده بار دیگر فعال نشود؟
مسئله بازگشت پذیری تحریمهای وضع شده علیه ایران، یکی از مسائل مهم در رابطه با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بود. به طور کلی مسئله ای که برای ایران مطرح بود، این بود که آیا تحریم ها بازگشتپذیر هستند و سازمان ملل، اتحادیه اروپا و ایالات متحد آمریکا می توانند تحریم های جدیدی را علیه ایران تصویب کنند؟ ایران خواستار آن بود که وضع تحریم های جدید علیه این کشور به صراحت منع شود و این امر در «برجام » مورد اشاره قرار گیرد. از این رو، در متن «برنامه جامع اقدام مشترک» قید شده است که نه شورای امنیت سازمان ملل، نه اتحادیه ی اروپا و نه ایالات متحده آمریکا حق وضع تحریمهای جدید علیه ایران را ندارند و نمی توانند تحریم هایی که به موجب این توافق ملغی می شود را مجدداً اعاده کنند. در متن توافق تصریح شده است که اگر چنین اقدامی از سوی کشورهای مزبور صورت گیرد، ایران این امر را به عنوان زمینه ای برای متوقف کردن تعهدات خود بر اساس «برنامه جامع اقدام مشترک» در نظر خواهد گرفت. همچنین در متن برنامه جامع اقدام مشترک تصریح شده است که دولتهای گروه ۱+۵ حق ندارند به جای تحریمها محدودیتهای اداری، شکلی و نظایر آن را وضع کنند به نحوی که ایران عملاً از مزایای رفع تحریم ها محروم شود. به عبارت دیگر، ایران باید پس از رفع تحریم ها ـ البته صرفاً در حیطه هایی که تحریم ها رفع شده اند مبدل به یک دولت عادی شود و هیچ تفاوتی با سایر کشورها که مشمول تحریم قرار ندارند، نداشته باشد. این امر تحت عنوان عدم تبعیض و حسن نیت نیز در متن برجام مورد اشاره قرار گرفته است.
با توجه به تفصیل و پیچیدگی برجام، فعالان و بنگاههای اقتصادی چهگونه باید از اصل موضوعات مندرج در برجام و تفسیر مفاد آن مطلع شوند؟
در پاسخ به این پرسش توجه به چند نکته ضروری است. نخست اینکه درست است که متن برجام، مفصل و طولانی است اما بخش عمده ای از آن مربوط به مسائل هسته ای و تعهدات هسته ای ایران است. طبعاً فعالان اقتصادی نیازی به مطالعه این بخشها ندارند و بدین ترتیب، قسمتهایی از برجام که برای فعالان اقتصادی اهمیت دارند، بسیار مختصرتر از کل توافق خواهد بود. دوم اینکه دولتهای گروه ۱+۵ موظف هستند برای تبیین برجام برای فعالان اقتصادی خود، راهنماها و دستورالعمل هایی را منتشر کنند که مفاد آن را به زبان ساده به اطلاع آنها برساند. البته طرف ایرانی نیز در این زمینه خـواستار آن بود که مفاد راهنماها و دستورالعمل های مزبور با مشاوره و همکاری ایران منتشر شود و چنین امری در متن برجام نیز مورد تصریح قرار گرفته است. در نهایت، نکته سوم این است که فعالان اقتصادی برای پیشگیری از نقض های احتمالی برجام حتماً نیاز به این دارند که از نظریات مشاوران حقوقی خبره و آگاه به برجام و تعهدات مندرج در آن استفاده کنند.
آیا با اجرایی شدن برجام، ایران اختیار داراییهای خود و نحوه انتقال آنها را تام و تمام به دست خواهد آورد؟
به طور کلی، تمامی دارایی هایی که بر اساس تحریم های مالی و اقتصادی مرتبط با برنامه هسته ای ایران در اتحادیه اروپا یا سایر کشورها توقیف شده باشند، با اجرای برجام آزاد میشوند. همچنین آن دسته از تحریم های آمریکا که مقرر میدارند درآمدهای حاصل از فروش نفت ایران نزد بانکهای مرکزی یا بانکهای دولتی خارجی قابل انتقال به کشورهای ثالث نیستند، رفع خواهند شد و لذا ایران میتواند عواید حاصل از فروش نفت خود را به هر کشوری که صلاح میداند منتقل نماید و الزامی به نگهداری آنها در کشورهای خریدار نفت نخواهد داشت. با این حال، باید توجه داشت که برجام صرفاً به تحریم های هسته ای و مرتبط با هسته ای ایران میپردازد و سایر تحریم های ایران به قوت خود باقی خواهند بود. در زمینه تحریم های هسته ای و مرتبط با هسته ای نیز اگر تحریمی وجود داشته باشد که آمریکا وضع کرده باشد و تحریم ثانویه تلقی نشود (تحریم اولیه باشد) همچنان باقی خواهد ماند. لذا اگر یک سری از دارایی های خارجی ایران در آمریکا توقیف شده باشد، برجام منجر به آزاد سازی آن نخواهد شد. علاوه بر این، دارایی هایی که به موجب احکام قضایی توقیف شده اند، بر اساس برجام آزاد نخواهند شد. با این حال، بخش قابل توجهی از دارایی های ایران بر اساس برجام قابل نقل و انتقال خواهند بود و ایران میتواند بدون هیچ پیش شرط و مجوزی آنها را به هر محل که خود صلاح میداند منتقل نماید.
تحریمهای بین المللی علیه ایران در چند لایه و به بهانهای مختلف اعمال شده است. آیا برجام به رفع تحریمهای مرتبط با برنامه ی هستهای میپردازد؟ یا به سایر تحریمها نیز اشاره دارد؟ آیا در برجام در خصوص عدم تسری تحریمها اقدامی صورت گرفته است؟
در زمینه پرسش نخست، گفتنی است که برجام صرفاً به تحریم های هسته ای و مرتبط با هسته ای میپردازد و علی الاصول سایر تحریمها بر اساس آن رفع نمیشوند اما در موارد محدودی، تحریمهایی که پیش از برنامه هسته ای ایران وضع شده بودند نیز رفع کرده است. به عنوان مثال، تحریمهای مربوط به سرمایه گذاری در صنعت انرژی ایران بر اساس برجام رفع شده اند، حال آنکه این تحریم ها بسیار پیش از برنامه هسته ای ایران و از سال ۱۹۹۶ به این سو وضع شده بودند. این تحریمها به صراحت در برجام ملغی شده اند. در رابطه با تسری تحریم ها نیز در ضمیمه دوم برجام به صراحت قید شده است که بانکها و مؤسسات مالی ایران میتوانند کلیه فعالیت ها و عملیات بانکی مورد نیاز افراد، بانکها و سایر اشخاص حقوقی را که در تاریخ «برنامه جامع اقدام مشترک» هنوز مشمول تحریم اند انجام دهند. انجام این عملیات و فعالیتها مجاز بوده و مورد تحریم دولت آمریکا قرار نمیگیرد. علاوه بر این، مؤسسات مالی و بانکی غیر آمریکایی طرف حساب بانکها و مؤسسات مالی ایرانی که با افراد، بانکها و سایر اشخاص حقوقی مورد تحریم معاملات تجاری انجام میدهند، مشمول تحریم های دولت آمریکا نمیباشند. مشروط بر اینکه مؤسسات و بانکها نقشی در انجام اینگونه فعالیتها و معاملات نداشته باشند.
با توجه به تغییراتی که احتمالاً در پی برجام در اقتصاد ایران رخ خواهد داد، حسابداران، حسابرسان و فعالان مالی با چه شرایط جدیدی مواجه خواهند بود و چگونه باید خود را برای شرایط جدید اقتصادی آماده کنند؟
اجرای برجام باعث میشود سرمایه گذاری مستقیم خارجی FDI در ایران افزایش پیدا کند. سرمایه گذاران خارجی علاقه مند هستند در جایی سرمایه گذاری کنند که آثار مالی و عملکرد فعالیتهای اقتصادیشان بتواند در صورتهای مالی شرکت سرمایه گذار منعکس شود. صورتهای مالی معمولی که این شرکتها در خارج از ایران تنظیم میکنند و به بانکها، بورس و نهادهای مالی ارائه میدهند بر اساس استانداردهای گزارشگری مالی بین المللی (IFRS) تنظیم میشود. حتی اگر صورتهای مالی ما بر اساس موازینی خارج از IFRS تنظیم میشود در شرایط جدید بعد از اجرای برجام سرمایه گذاران خارجی از حسابداران و حسابرسان ما توقع دارند که یک سری صورتهای مالی جداگانه بر اساس ضوابط IFRS تهیه و حسابرسی شود.
ازجمله اقداماتی که حسابرسان و حسابداران باید انجام دهند این است که باید خود را کاملاً با اصول IFRS آشنا کنند. این موضوع نیاز به آموزشهای فراوان در این زمینه دارد و کاری است خارج از دست حسابرسان؛ مگر اینکه ارگانهای مربوطه، مسئولیت پیادهسازی و آمادهسازی آنرا بر عهده بگیرند. در دیگر کشورهایی که IFRS پیاده شده نیز قریب به ۱۰ سال طول کشیده تا آموزشهای پایهای در این زمینه بین حسابداران و حسابرسان و فعالان مالی انجام بگیرد و بسترهای پیاده سازی آن مهیا شود. در شرایط جدید بعد از برجام ما به شدت به این بسترهای آموزشی نیازمندیم.
اجرای بعضی از اصول IFRS مستلزم استفاده از ارزش روز(Fair Market Value) است. مثلاً سهامی که در صورتهای مالی میآید باید بر اساس ارزش روز بازار و در رابطه با سهامی که در بورس معامله میشود ارزیابی شود. این موضوعی ساده است اما برخی شرکتها سهامی دارند که در بورس مبادله نمیشود. اصول IFRS میگوید این سهام نیز باید بر اساس ارزش روز محاسبه شود. حال سؤالی که مطرح میشود این است که شرکتهایی که در بورس نیستند باید ارزش روز خود را با چه روشی محاسبه کنند؟ حسابداران ایرانی باید در هماهنگی با نهادهای تنظیم کننده بازار (regulator) مثل بورس، متد ارزیابی این نوع سهام و سایر داراییهایی را که باید بر مبنای ارزش روز ارزیابی شوند مشخص کنند. این کار بسیار مهمی است که هنوز در ایران انجام نشده است.
